Theo Bauhuis, 29 oktober 2023
En hoe we met een stijgende productie toch achteruit blijken te boeren. Woensdag was Meino Smit te gast in het gemeentehuis van Winterswijk om te vertellen over zijn boek met visie op de landbouw in 2040 en de weg daarnaartoe. De avond was verzorgd door Stichting Natuur en Milieu Aalten en St. Leven met de Aarde. Meino is op dit thema gepromoveerd aan de Wageningen Universiteit en biologisch landbouwer in Drenthe. |
 |
De presentatie ging meteen van start met een paar hele duidelijke standpunten. 1 We moeten op alle vlakken serieus gaan veranderen om te gaan voldoen aan de afgesproken normen over circulariteit en stop van CO2 uitstoot. De avond staat in het thema van Landbouw, dat is zijn expertise, maar landbouw is zeker niet de enige sector die structureel om moet. 2 De huidige manier van energiegebruik moet om. De hoeveelheid energie die we nu wereldwijd gebruiken is niet duurzaam op te wekken: fors besparen moet! 3 We moeten investeren in duurzame methodes. Nu investeren in de traditionele methodes leidt tot kapitaalvernietiging in de komende tijd. 4 Om de omkeer te maken naar een duurzame productie moet de hele keten reëel in de kostprijs mee. Dat laatste punt is het sleutelpunt in het hele betoog van Meino en eigenlijk kennen we allemaal wel voorbeelden daarvan. De bekendste is wel de sojateelt in Zuid-Amerika die per boot deze kant op komt. En niet alleen de teelt ver weg, ook het transport, de haven, het materieel dat gebruikt wordt, de grondstoffen om de mest, de grondstoffen (erts) voor de machines en alles dat deel uitmaakt van de keten moet meetellen. En dat alles is verre van circulair. Als het ruimtebeslag van de hele keten wordt geteld, dan is er voor elke hectare Nederlandse landbouwgrond 2 hectare nodig voor de rest van de keten. Dat een hectare landbouwgrond als 3 moet tellen voor het werkelijke ruimtebeslag is al stevig, maar de getallen worden nog een stuk ernstiger. Dat gebeurt als we over de energie gaan praten. Opbrengst en inzet Om goed te kunnen berekenen hoe circulair de productie is, heeft Meino de productie uitgedrukt in energie en daar de hoeveelheid energie die gebruikt is voor de productie tegenover gezet. In die cijfers zijn bijvoorbeeld energiewinning, mijnbouw, gebouwen en elektronica ook meegeteld. Die vallen normaal gesproken niet in de cijfers. Druk je opbrengst en input uit in die cijfers, dan wordt vergelijking heel simpel. Als het product meer energie kost dan het aan energie opbrengt is het niet circulair. Als dat in een grafiek getoond wordt komt de subtitel die ik hier gebruikt heb (niet door Meino zo genoemd) “En hoe we met een stijgende productie toch achteruit blijken te boeren” heel snel in beeld. Progressie door achteruitgang Het is een beetje als de dokter die zegt: ”Ik heb goed en slecht nieuws, wat wil je eerst”. Goed beginnen: In de periode tussen 1950 en 2020 is de output per ha in de landbouw met 17% gestegen. De perfecte plek om te stoppen met lezen en helaas gebeurt dat ook vaak. Het slechte nieuws is de energie input. Om die stijging van de productie voor elkaar te krijgen is de input van energie met 700% gestegen. Je hoeft geen afgestudeerd wiskundige te zijn om te snappen dat het niet gunstig is als de verhouding in toename opbrengst/kosten 17/700 is. Van een licht positieve stand waarbij elke kilojoule iets meer dan een kilojoule oplevert komen we er op uit dat we heel veel kilojoule gebruiken om een kilojoule aan voedingsenergie te produceren. De belangrijkste oorzaken: We eten te veel vlees (zeer inefficiënt landgebruik) en we hebben handkracht vervangen door machines. En machinaal werk is nu eenmaal veel goedkoper dan arbeid. Logisch toch? |
 |
 |
Belast energie niet arbeid Logisch zeker niet. Energie is nu goedkoop omdat niet alle kosten mee worden berekend. Van constatering van wat er nu gebeurt gaat Meino over naar zijn visie op de oplossing. Energie, zeker voor wie er veel van gebruikt, kost weinig. Om te zorgen dat we circulair gaan produceren moet energie meer worden belast en die extra belastingopbrengst moet gebruikt worden om belasting op arbeid te verlagen. De verhoging van kosten van energie en daarmee ook andere hulpbronnen maakt de producten duurder. Door de verlaging van de belasting neemt het netto-inkomen uit arbeid toe en als de compensatie eerlijk gebeurt blijft de koopkracht gelijk. De winst in dat model zit erin dat het erg lonend wordt om energiezuiniger te produceren. De CO2-taks die er komt is daar een goede stap in, maar moet nog veel verder. En dan komt ook een uitspraak die we bij de PP goed kennen. We hebben meer boeren nodig, maar dan wel kleinere. Als de energie duurder wordt en arbeid goedkoper, is het voor een boer weer sneller rendabel om te boeren. Zonder enorme schaalvergroting en een groot machinepark, zonder kunstmest en bestrijdingsmiddelen en zonder afhankelijkheid van bank en agro-industrie. Het moet voor een boer weer rendabel en leuk worden om op een verantwoorde manier te boeren. “De huidige 50.000 boerenbedrijven moeten er 170.000 worden. Dan heb je als boer meer vrijheid en wordt bedrijfsovername makkelijker. Momenteel wurgen boeren zichzelf.’ Vragenronde Na het verhaal van Meino was er tijd voor vragen en die kwamen er ook. Tijdens de vragen bleek ook een breed publiek aanwezig te zijn. Natuurlijk veel vragen vanuit bezoekers die al lang voorstander zijn voor het circulaire principe, maar ook agrariërs die moeite hebben met de manier hoe het verhaal werd gesteld, zeker ook omdat boeren veel doen en veelal van goede wil zijn. Vooral door de rustige manier hoe Meino dit op pakte bleef alles ver van een welles-nietes, maar werd er gepráát. Mede door de vraag gaf Meino aan dat de oplossing eigenlijk vooral van de (landelijke) politiek moet komen, die moet de verantwoordelijkheid nemen voor moeilijke besluiten. Dat dit ook zal gebeuren, daar is het vertrouwen niet groot in, dus om dan de verandering te bewerkstelligen moet het vooral vanuit de sector zelf komen. Door samen te werken kunnen de circulaire boeren toch een stem krijgen en daarmee helpen om te sturen. Gelukkig gebeurt het steeds meer dat boeren die het systeem willen veranderen zich verenigen. Hij stelde nadrukkelijk dat de fout niet bij de boeren ligt. Het is voor een individuele boer niet echt mogelijk zich aan het huidige systeem te onttrekken en de boer doet zijn best binnen de mogelijkheden zo goed mogelijk zijn bedrijfsvoering te doen. 80% van de boeren geeft aan duurzamer verder te willen, laten we hopen dat het systeem die kans gaat bieden. En ondertussen moeten de boeren gezamenlijk van onderaf het systeem veranderen. Samengevat Kort samengevat, als we alle doelstellingen willen halen moet het hele systeem op de schop, waarmee het gebruik van energie en grondstof eerlijk wordt belast en de arbeid weer rendabeler wordt. In dat traject valt de drang voor schaalvergroting (want is energie intensief) weg en kunnen meer boeren een goed bestaan opbouwen. Een erg interessante avond met veel verduidelijkende informatie. Een aanrader voor iedereen die de kans heeft een keer een avond Meino Smit bij te wonen. Voor wie meer wil lezen is er het boek als leesbare versie van het proefschrift. Dat proefschrift zelf is te lezen. Theo Bauhuis |